کد مطلب:254090 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:293
علی بن مهزیار اهوازی
كنیه وی «ابوالحسن»، اهل دورق اهواز است. [1] برخی معتقدند كه وی اهل «هندیجان فارس» است. [2] او در اهواز نشو و نما كرد و به مرتبه ی «فقاهت» رسید. او از مفاخر علما و مشهورترین شاگردان امام هادی به شمار می رفت. علی از بزرگان پرهیزگار و پاكدامن بود و راویان درباره ی او گفته اند: «هنگام طلوع خورشید برای خدا به سجده می افتاد و سرش را بلند نمی كرد تا اینكه هزار نفر از برادران دینی اش را دعا می كرد. ازاین رو، پیشانی وی در اثر سجده های زیاد و طولانی، همانند زانوی شتر، پینه زده بود و این نبود مگر به خاطر عبادت بسیار و سجده در پیشگاه حق.» [3] .
همچنین در این باره داستان معروفی روایت شده كه از جایگاه والای عبادات او حكایت می كند: در سال 226 هجری، علی بن مهزیار در حالی كه در سفر حج خانه خدا بود، در منزل «قرعاء» كه مكانی ما بین قادسیه و عقبه است، شب را به سر می برد. آخر شب كه فرا می رسد، وی برای گرفتن وضو از جایش بلند می شود و در حالی كه مسواكی در دست داشت، بیرون می رود. هنگامی كه شروع به مسواك زدن می كند، می بیند كه سر مسواكش مانند شعله ی آتش زبانه می كشد و مثل خورشید می درخشد. اما هنگامی كه دستش را به آن نزدیك می كند، متوجه می شود كه هیچ حرارتی ندارد و تنها نور مطلق است.
در همین حال آیه ی شریفه ی) الذی جعل لكم من الشجر الاخضر ناراً (را تلاوت می كند و به سمت جایگاه خود باز می گردد. در این زمان دوستان او كه در اثر شدت سرما به مقداری آتش نیاز داشتند، با دیدن او گمان می كنند كه علی بن مهزیار برایشان آتش فراهم كرده است. اما هنگامی كه نزدیك شد، همه آنان با كمال تعجب می بینند كه آن آتش هیچ حرارتی ندارد.
روشنایی آن تكه چوب گاهی كم رنگ می شد و گاهی شعله می كشید و این حالت تا سه مرتبه ادامه یابد و پس از آن كاملاً خاموش می گردد؛ به طوری كه در سر مسواك هیچ اثری از سوختگی و سیاهی دیده نمی شد.
هنگامی كه علی بن مهزیار خدمت امام هادی (ع) رسید و این حكایت را بیان داشت، آن حضرت مقداری در آن مسواك تأمل كردند و فرمودند: آن نور به خاطر میل و رغبت تو به ما اهل بیت (ع) و اطاعت تو از من و پدرانم است. [4] .
این شخصیت بزرگوار از امام رضا (ع) نیز حدیث نقل می كرد. علی از یاران نزدیك امام جواد و امام هادی (ع) به شمار می رفت و آن بزرگواران وی را به عنوان وكیل خویش منصوب كرده بودند و توقیع (امضا) آنها هنوز موجود است.
وی از مفسران قرن سوم هجری است و بیش از سی كتاب و رساله در زمینه های مختلف معارف اسلامی دارد. او كتاب تفسیر، و نیز كتابی به نام «حروف القرآن» در زمینه ی قرآن دارد. [5] .
او آثاری در زندگینامه ی پیامبران، فقه و مقالاتی در اشربه، بازرگانی و پیشه وری نگاشته است. [6] .
برخی از كتب علی بن مهزیار از این قرار است: كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتاب الطلاق، كتاب الحدود، كتاب الدیات، كتاب التفسیر، كتاب الفضائل، كتاب العتق و التدبیر، كتاب التجارات و الاجارات، كتاب المكاسب، كتاب المثالب، كتاب الدعاء، كتاب التجمل و المروة و كتاب المزار... [7] .
علی بن مهزیار در اسناد حدود 437 روایت واقع شده است و از امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع) و دیگران حدیث نقل كرده است. [8] .
امام جواد (ع)، علی بن مهزیار را با پیام ها و نامه های عطرآگینی ستود؛ از جمله حضرت در نامه ی ذیل او را چنین تحسین می كند:
«ای علی! در پیروی كردن، انجام دستورها، خیرخواهی و پندگویی تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوته ی آزمایش بیرون آمدی). پس اگر بگویم كسی را مانند تو ندیده ام، چه بسا راست گفته باشم. خداوند به تو بهشت برین و آن مقامات والایی كه نمی دانی، پاداش دهد. من مقام تو و خدمات شبانه روزی تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته ام. از خداوند می خواهم در روز قیامت كه همه را گرد می آورد، آن چنان مخلوقات خود را شیفته و دوستدار تو كند كه مایه ی رشك باشد. به درستی كه خداوند شنونده ی دعاهاست...» [9] .
این نامه تجلیل، تقدیر و بزرگداشت امام را به علی به خوبی نشان می دهد و می بینیم كه حضرت می فرماید در میان اصحاب خود كسی را مانند ابن مهزیار در دانش، پرهیزگاری و ورع ندیده است.
با اندكی تأمل در این توقیع، می توان از جایگاه رفیع و ارزشمند علی بن مهزیار نزد اهل بیت (ع) آگاه شد؛ زیرا آن بزرگواران هیچ گاه اهل مبالغه و زیاده روی نبودند، ضمن اینكه همیشه پیرامون ائمه (ع) چنین شیعیان و اصحاب مخصوصی ـ اگر چه به صورت معدود ـ حضور داشته اند كه آنها نیز می توانسته اند با توجه به ظرفیت بالای معرفت و لیاقت خود و البته در پرتو عنایت خاص اهل بیت (ع) به چنین عنایات و مراتبی دست پیدا كنند.
دیگر از خدمات این صحابی وفادار ائمه (ع) عبارت اند از:
ـ شناساندن امام هادی (ع) به مردم بعد از شهادت پدر بزرگوارش؛
ـ تبیین مسائل فقهی و پاسخگویی به سؤالات فقهی مردم؛
ـ رساندن نظر فقهی امام به مردم؛
ـ ترویج ولایت امام جواد (ع) در ایران زمین به ویژه اهواز؛
ـ بر عهده گرفتن وكالت امام جواد و امام هادی (ع)؛
ـ برقراری ارتباط مردم با امام، با وجود خفقان عباسی؛
ـ منشأ آرامش و خیر بودن در اهواز. [10] .
در پایان باید گفت كه نه تنها خود علی بن مهزیار جزء اصحاب ویژه و مورد اطمینان اهل بیت (ع) به شمار می آمده، بلكه دیگر نزدیكان او نیز از این الطاف و عنایات بی بهره نبوده اند. به عنوان مثال؛ برادر او یعنی ابراهیم نیز از شیعیان برجسته و با اخلاص بوده و روایت شده كه یكی از سفرای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بوده و توانسته خدمت آن حضرت مشرف شود و داستان این زیارت معنوی، مشهور است و در كتاب شریف «كمال الدین» ذكر شده است. همچنین محمد، پسر علی بن مهزیار نیز از اصحاب و راویان ثقه ی حضرت هادی (ع) به شمار رفته است.
سال رحلت او مشخص نیست. به یقین او تا تاریخ 229 ق زنده بوده است؛ زیرا به قول نجاشی در آن تاریخ از محمد بن علی بن یحیی انصاری، معروف به «ابن اخی» از او روایت كرده است.
شایان توجه اینكه: علی بن مهزیار كه به خدمت حضرت ولی عصر (ع) تشرف حاصل كرده است، علی بن ابراهیم مهزیار، برادر زاده ی علی بن مهزیار است. [11] .
مزار شریف علی بن مهزیار در شهر اهواز واقع شده است و هم اكنون دارای بارگاه با شكوهی است و مورد توجه مخصوص شیعیان و ارادتمندان به آستان اهل بیت (ع) قرار دارد.
همچنین در این باره داستان معروفی روایت شده كه از جایگاه والای عبادات او حكایت می كند: در سال 226 هجری، علی بن مهزیار در حالی كه در سفر حج خانه خدا بود، در منزل «قرعاء» كه مكانی ما بین قادسیه و عقبه است، شب را به سر می برد. آخر شب كه فرا می رسد، وی برای گرفتن وضو از جایش بلند می شود و در حالی كه مسواكی در دست داشت، بیرون می رود. هنگامی كه شروع به مسواك زدن می كند، می بیند كه سر مسواكش مانند شعله ی آتش زبانه می كشد و مثل خورشید می درخشد. اما هنگامی كه دستش را به آن نزدیك می كند، متوجه می شود كه هیچ حرارتی ندارد و تنها نور مطلق است.
در همین حال آیه ی شریفه ی) الذی جعل لكم من الشجر الاخضر ناراً (را تلاوت می كند و به سمت جایگاه خود باز می گردد. در این زمان دوستان او كه در اثر شدت سرما به مقداری آتش نیاز داشتند، با دیدن او گمان می كنند كه علی بن مهزیار برایشان آتش فراهم كرده است. اما هنگامی كه نزدیك شد، همه آنان با كمال تعجب می بینند كه آن آتش هیچ حرارتی ندارد.
روشنایی آن تكه چوب گاهی كم رنگ می شد و گاهی شعله می كشید و این حالت تا سه مرتبه ادامه یابد و پس از آن كاملاً خاموش می گردد؛ به طوری كه در سر مسواك هیچ اثری از سوختگی و سیاهی دیده نمی شد.
هنگامی كه علی بن مهزیار خدمت امام هادی (ع) رسید و این حكایت را بیان داشت، آن حضرت مقداری در آن مسواك تأمل كردند و فرمودند: آن نور به خاطر میل و رغبت تو به ما اهل بیت (ع) و اطاعت تو از من و پدرانم است. [4] .
این شخصیت بزرگوار از امام رضا (ع) نیز حدیث نقل می كرد. علی از یاران نزدیك امام جواد و امام هادی (ع) به شمار می رفت و آن بزرگواران وی را به عنوان وكیل خویش منصوب كرده بودند و توقیع (امضا) آنها هنوز موجود است.
وی از مفسران قرن سوم هجری است و بیش از سی كتاب و رساله در زمینه های مختلف معارف اسلامی دارد. او كتاب تفسیر، و نیز كتابی به نام «حروف القرآن» در زمینه ی قرآن دارد. [5] .
او آثاری در زندگینامه ی پیامبران، فقه و مقالاتی در اشربه، بازرگانی و پیشه وری نگاشته است. [6] .
برخی از كتب علی بن مهزیار از این قرار است: كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتاب الطلاق، كتاب الحدود، كتاب الدیات، كتاب التفسیر، كتاب الفضائل، كتاب العتق و التدبیر، كتاب التجارات و الاجارات، كتاب المكاسب، كتاب المثالب، كتاب الدعاء، كتاب التجمل و المروة و كتاب المزار... [7] .
علی بن مهزیار در اسناد حدود 437 روایت واقع شده است و از امام رضا، امام جواد و امام هادی (ع) و دیگران حدیث نقل كرده است. [8] .
امام جواد (ع)، علی بن مهزیار را با پیام ها و نامه های عطرآگینی ستود؛ از جمله حضرت در نامه ی ذیل او را چنین تحسین می كند:
«ای علی! در پیروی كردن، انجام دستورها، خیرخواهی و پندگویی تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوته ی آزمایش بیرون آمدی). پس اگر بگویم كسی را مانند تو ندیده ام، چه بسا راست گفته باشم. خداوند به تو بهشت برین و آن مقامات والایی كه نمی دانی، پاداش دهد. من مقام تو و خدمات شبانه روزی تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته ام. از خداوند می خواهم در روز قیامت كه همه را گرد می آورد، آن چنان مخلوقات خود را شیفته و دوستدار تو كند كه مایه ی رشك باشد. به درستی كه خداوند شنونده ی دعاهاست...» [9] .
این نامه تجلیل، تقدیر و بزرگداشت امام را به علی به خوبی نشان می دهد و می بینیم كه حضرت می فرماید در میان اصحاب خود كسی را مانند ابن مهزیار در دانش، پرهیزگاری و ورع ندیده است.
با اندكی تأمل در این توقیع، می توان از جایگاه رفیع و ارزشمند علی بن مهزیار نزد اهل بیت (ع) آگاه شد؛ زیرا آن بزرگواران هیچ گاه اهل مبالغه و زیاده روی نبودند، ضمن اینكه همیشه پیرامون ائمه (ع) چنین شیعیان و اصحاب مخصوصی ـ اگر چه به صورت معدود ـ حضور داشته اند كه آنها نیز می توانسته اند با توجه به ظرفیت بالای معرفت و لیاقت خود و البته در پرتو عنایت خاص اهل بیت (ع) به چنین عنایات و مراتبی دست پیدا كنند.
دیگر از خدمات این صحابی وفادار ائمه (ع) عبارت اند از:
ـ شناساندن امام هادی (ع) به مردم بعد از شهادت پدر بزرگوارش؛
ـ تبیین مسائل فقهی و پاسخگویی به سؤالات فقهی مردم؛
ـ رساندن نظر فقهی امام به مردم؛
ـ ترویج ولایت امام جواد (ع) در ایران زمین به ویژه اهواز؛
ـ بر عهده گرفتن وكالت امام جواد و امام هادی (ع)؛
ـ برقراری ارتباط مردم با امام، با وجود خفقان عباسی؛
ـ منشأ آرامش و خیر بودن در اهواز. [10] .
در پایان باید گفت كه نه تنها خود علی بن مهزیار جزء اصحاب ویژه و مورد اطمینان اهل بیت (ع) به شمار می آمده، بلكه دیگر نزدیكان او نیز از این الطاف و عنایات بی بهره نبوده اند. به عنوان مثال؛ برادر او یعنی ابراهیم نیز از شیعیان برجسته و با اخلاص بوده و روایت شده كه یكی از سفرای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بوده و توانسته خدمت آن حضرت مشرف شود و داستان این زیارت معنوی، مشهور است و در كتاب شریف «كمال الدین» ذكر شده است. همچنین محمد، پسر علی بن مهزیار نیز از اصحاب و راویان ثقه ی حضرت هادی (ع) به شمار رفته است.
سال رحلت او مشخص نیست. به یقین او تا تاریخ 229 ق زنده بوده است؛ زیرا به قول نجاشی در آن تاریخ از محمد بن علی بن یحیی انصاری، معروف به «ابن اخی» از او روایت كرده است.
شایان توجه اینكه: علی بن مهزیار كه به خدمت حضرت ولی عصر (ع) تشرف حاصل كرده است، علی بن ابراهیم مهزیار، برادر زاده ی علی بن مهزیار است. [11] .
مزار شریف علی بن مهزیار در شهر اهواز واقع شده است و هم اكنون دارای بارگاه با شكوهی است و مورد توجه مخصوص شیعیان و ارادتمندان به آستان اهل بیت (ع) قرار دارد.
[1] رجال ابن داود، ص142.
[2] رجال نجاشي، ص177؛ اختيار معرفةالرجال (فهرست طوسي)، ج2، ص825. در دوره هاي گذشته «هنديجان» از شهرهاي دورق قديم - جزء فارس - محسوب مي شد.
[3] الكني و الالقاب، ج1، ص432.
[4] ر.ك: اختيارالمعرفة الرجال، ج2، ص807، ح1005.
[5] اعيان الشيعه، ص226.
[6] مجالس المؤمنين، ص181.
[7] رجال نجاشي.
[8] معجم رجال الحديث، ج12، ص194.
[9] رجال نجاشي، ص253.
[10] التهذيب، ج3، ص294.
[11] مفسران شيعي، شفيعي، ص72.